تفریح رمضانی کاشانی‌ها با «کلوخ‌اندازی»/ دیدن هلال ماه با آیینه

به گزارش خبرنگار مهر، «آیینه اقوام» عنوان مجموعه‌ای رادیویی به روایت و کارگردانی زنده‌یاد مهرداد عشقیان است که سفری به دنیای آئین‌های رمضان در ایران زمین است. این مجموعه ۳۰ قسمتی از تولیدات اداره‌کل هنرهای نمایشی رادیو است که به پیشنهاد و همراهی ایوب آقاخانی در خبرگزاری مهر منتشر می‌شود.
ناهید مسلمی، معصومه عزیز محمدی، غلامحسن تسعیری، محمد یگانه، قربان نجفی به عنوان بازیگر این مجموعه حضور دارند و دیگر عوامل مجموعه رادیویی «آئینه اقوام» نیز عبارتند از نویسنده: سهیلا خدادادی، محقق: ناصر ملاییان، افکتور: نرگس موسی‌پور، صدابرداران: علی حاجی‌نوروزی و محسن جوادی، تهیه‌کننده و سردبیر: ناهید گودرزی.
دوازدهمین قسمت «آئینه اقوام» با مدت زمان ۲۵ دقیقه و ۱۹ ثانیه با سفر به شهر کاشان به آئین‌های مردم این شهر در ماه مبارک رمضان می‌پردازد.
دوازدهمین روز سفر «آیینه اقوام» را این‌گونه آغاز می‌کنیم:
«ما آدما وقتی دلمون می‌گیره می‌گیم خدا، وقتی به بن‌بست می‌رسیم می‌گیم خدا، وقتی می‌خوایم کاری رو شروع کنیم می‌گیم خدا، وقتی هم حاجتی داریم می‌گیم خدا، وقتی هم خیلی ناراحتیم بازم می‌گیم خدا. یه وقتایی از خودم می‌پرسم اگه ما خدا رو نداشتیم باید دست به دامن کی می‌شدیم. باید در لحظه‌های دلتنگی و غم و شادی و شروع اسم کی رو به زبون می‌آوردیم. خدا رو شکر که خدایی داریم مهربون و دوست‌داشتنی. خدا رو شکر که خدایی داریم حاضر و ناظر و همیشگی. ماه رمضان فرصتیه برای اینکه بیشتر به خدا نزدیک بشیم و خدا رو بیشتر بشناسیم.»
به کاشان سفر می‌کنیم که لقب «دارالمؤمنین» به آن داده‌اند. در مسجد حضرت رسول (ص) کاشان با پیرمردی آشنا می‌شویم که درباره آیین‌های مردم کاشان در ماه مبارک رمضان برای ما صحبت می‌کند.
به گفته وی در قدیم مردم کاشان آیین‌های بسیاری برای ماه مبارک رمضان داشتند. کاشانی‌ها هم با آب و جارو کردن خانه و خرید به استقبال ماه مبارک رمضان می‌رفتند و در مراسم «کلوخ‌اندازی» شرکت می‌کردند. مردم کاشان قبل از ماه مبارک رمضان بخصوص در روزهای پنجشنبه و جمعه نزدیک ماه به گردش و مسافرت می‌رفتند و تفریح می‌کردند که به آن روزها «کلوخ‌اندازی» می‌گفتند.
در قدیم بزرگترها برای بچه‌ای که برای اولین بار روزه گرفته بودند هدیه می‌خریدند و بچه در هنگام افطار تا زمانی که هدیه خود را دریافت کند افطار نمی‌کرد. بعد از دریافت هدیه هم باید دست و صورت بزرگترها را می‌بوسید و بزرگترها هم برای او دعا می‌کردند. به این رسم «هدیه رمضان» می‌گفتند.
رسم دیگر مردم کاشان در ماه مبارک رمضان «روزه واکنی» بود. در شب دوم ماه خانواده عروس خانواده داماد را برای افطار به خانه‌شان دعوت می‌کردند. بعد در این مهمانی داماد هدیه‌ای به عروس می‌دهد و عروس بعد از دریافت این هدیه افطار می‌کند. سپس خانواده عروس هم هدیه‌ای را به داماد می‌دهد. در بعضی از خانواده‌ها شب نیمه ماه مبارک رمضان داماد برای عروس هدیه می‌برد که به «شب نیمه» معروف است.
یکی از رسوم کاشانی‌ها در ماه مبارک رمضان مراسم «آشتی‌کنان» است یعنی اگر کسی از دیگر کدورتی دارد با وساطت بزرگان و ریش‌سفیدان محل، قبل از شروع ماه مبارک رمضان با هم آشتی می‌کنند و به استقبال ماه می‌روند.
مردم قمصر کاشان برای دیدن هلال ماه مبارک رمضان بالای پشت‌بام خانه خود می‌روند و با خود کلام‌الله مجید، یک آیینه و یک سینی می‌برند که داخل سینی یک ظرف آب و کمی سبزی خوردن هم هست. سپس روی فرش رو به قبله می‌نشینند و آیینه را به سمت آسمان می‌گیرند و آن را آنقدر جابجا می‌کنند تا هلال ماه مبارک رمضان را در آن ببینند. به محض اینکه هلال ماه را دیدند یک نفر با سواد با صدای بلند سوره یاسین را می‌خواند و باقی هم در دل‌شان این سوره را می‌خوانند. بعد هم یک بار سوره حمد و ۳ بار سوره توحید را می‌خوانند و چند بار صلوات می‌فرستند. در آخر کار هم هر کدام یک جرعه آب و مقداری سبزی می‌خورند زیرا کاشانی‌ها معتقدند که خوردن آب و سبزی آن‌ها را قانع بار می‌آورد و همین قناعت در زندگی به آن‌ها کمک می‌کند که بدون ناراحتی در ماه مبارک رمضان روزه بگیرند.
بعد از اینکه اعمال به جا آورده می‌شد یک نفر طبل می‌زد تا اگر کسی هلال ماه را ندیده باشد بداند که هلال ماه مبارک رمضان رؤیت شده است. قمصری‌ها معتقدند بعد از دیدن هلال ماه دیدن صورت سید شگون دارد و به همین خاطر مردم سعی می‌کردند بعد از دیدن هلال ماه به صورت سید نگاه کنند. سادات هم بعد از دیدن هلال ماه مدام صلوات می‌فرستادند.
کاشانی‌ها به دادن نذری در ماه مبارک رمضان خیلی اعتقاد دارند. بیشتر مردم کاشان در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان آش رشته درست می‌کنند و بین مردم پخش می‌کنند. خانم‌ها هم معمولاً پای دیگ نذری زیارت امیرالمؤمنین یا زیارت عاشورا می‌خوانند. خیلی‌ها شب بیست و سوم و شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان حلوای نذری پخت می‌کنند و در هنگام افطار بین مردم پخش می‌کنند.
نان، پنیر، سبزی، خرما، کلوچه سنتی کاشان، شفته نخودچی و شله‌زرد هم غذاهای کاشانی‌ها در سفره افطار است.
رسم «هوم بابایی» هم در بعضی از محله‌های کاشان، آران و بیدگل برگزار می‌شود.
راوی بعد از آشنایی با آیین‌های مردم کاشان در ماه مبارک رمضان، از مراسم «سحرخوانی» صحبت می‌کند. به گفته او در املش استان گیلان مردم قبل از شروع ماه مبارک رمضان یک نفر را به عنوان «سحرخیز» انتخاب می‌کردند که وظیفه‌اش رفتن به در خانه اهل محل و بیدار کردن مردم با آواز در هنگام سحر بود و باید مطمئن می‌شد که همه بیدار شده‌اند. در بافت استان کرمان هم رسم بود که سحرخوانان در کوچه‌ها با هم به راه می‌افتادند و با هم فریاد می‌زدند که «وقت اذانه، وقت قرائت قرآنه» و با این نوا مردم را بیدار می‌کردند. به این افراد «پیشخوان» می‌گفتند.
همچنین راوی به آیین پیشواز مردم لیلاخ قروچای سنندج از ماه مبارک رمضان و همچنین مردم کوچ نهارجان بیرجند در این خصوص اشاره می‌کند.