«صنعت ازدواج» و «خرید خوشبختی» در رسانه­‌های اجتماعی

حمیدرضا بیژنی در گفت وگو با ایسنا، با بیان اینکه از جمله موضوعاتی که در هر جامعه‌ای اهمیتی بنیادین دارد، مسئله­ ازدواج است اظهار کرد: از امور لطیف و عاطفی فردی گرفته تا موضوعات کلان اجتماعی همچون مسائل جمعیت­ شناختی، مؤلفه‌های تاثیرگذار اقتصادی و برنامه­‌ریزی‌های استراتژیک سیاسی همه و همه از مدخلی به نام ازدواج عبور می‌کنند.

وی افزود: ازدواج اگرچه سنتی به درازای تاریخ دارد و در هر دین و آیینی همواره مورد توجه و حمایت قرار گرفته، اما چندی است که ازدواج کردن در جامعه­ ما تبدیل به امری دشوار و در برخی مواقع دست نایافتنی شده است.

این جامعه شناس ادامه داد: اتفاقی که اگر چه در تازه ترین اخبار وضعیت اقتصادی امروز جامعه­ به راحتی می‌توان آن را به مسائل اقتصادی گره زد، اما در مقام آسیب­ شناسی، محدود کردن تحلیل ازدواج در قامت امر اقتصادی نوعی سطحی­ اندیشی است که آسیب‌های آن زمانی مشخص می‌شود که جامعه به شرایط اقتصادی با ثبات و مطلوبی دست پیدا کند؛ و یا حتی کمی ساده‌تر می‌توان آن را در بخش‌هایی از جامعه مشاهده کرد که علی­ رغم مصون بودن از مسائل حاد اقتصادی در این زمینه دچار مشکل می‌شوند.

بیژنی با اشاره به اینکه پیش­ فرض‌های ذهنی جامعه­ ما از ازدواج، غالباً وجهی سنتی و آیینی دارد و در وجوهی لطیف­تر آن را در کالبد پدیده‌ای مرتبط با محبت و عشق می‌بیند گفت: این انگاره‌ها باعث شده تا بسیاری از تحولاتی که در زمینه­ تغییر معانی ازدواج در سال‌های اخیر رخ داده به درستی درک نشود و از فهم عمیق روند در حال توسعه پیش­گیری کند.

وی افزود: تازه ترینها ازدواج به عنوان یک سنت اجتماعی به خودیِ خود اگرچه در ظاهر همواره در فرهنگ عمومی جوامع ثابت و باقی مانده، اما فرایندهای گوناگون آن تحت تأثیر ساختارهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و … همواره در حال تغییر شکل بوده است. بر همین اساس است که ازدواج که پیوسته به عنوان امری مقدس در باورداشت­ های ذهنی ما شناخته می‌شود تحت تأثیر نظام صنعتی جهان مدرن به تدریج رنگ و بوی صنعتی شدگی به خود گرفته است و در موقعیت‌های مختلف باید نسبت خود را با جدید­ترین کالاها و خدمات تولید شده مشخص کند.

این جامعه شناس با بیان اینکه این موضوع تا یک دهه­ قبل به شکلی محدود و با سرعتی قابل پذیرش در جریان بود و به این خاطر تغییرات روی داده تاثیرات چشم­گیر و جلب توجه کننده‌ای نداشت عنوان کرد: با پیدایش و رشد شبکه‌های اجتماعی و آغاز زندگی در یک جامعه­ دیجیتال که روایت‌های مختلف از زندگی به سریع‌ترین شکل ممکن خود را بسط و توسعه می‌دهد، «صنعت ازدواج» نیز در بستر این جهان دیجیتال خود را بسط و گسترش داد. موضوعی که با کنترل روزافزون کرونا در جامعه و رونق گرفتن دوباره­ مراسم عروسی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

بیژنی ادامه داد: رسانه‌های اجتماعی همانطور که به تدریج حوزه­ نفوذ خود را در بخش‌های گوناگون زندگی اجتماعی انسان‌ها گسترش داده‌اند، در مراحل مختلف مراسم عروسی مدرن، از ابتدای آشنایی تا پایانی‌ترین لحظات ماه عسل، نیز نفوذ کرده‌اند. از همین جهت است که صاحبان کسب و کارهای متنوعی که به شکلی مستقیم یا غیر مستقیم با کالاها و خدمات ازدواج و مراسم عروسی مرتبط‌ اند روز به روز با تنوع بخشیدن به مناسک این امر اجتماعی سعی در گسترش بهره­ برداری‌های اقتصادی خود دارند.

وی این صاحبان کسب و کار را مهمترین کنشگران صنعت ازدواج دانست و گفت: آنها در بستر همین رسانه‌های اجتماعی و با ارائه­ انواع روایت‌های دیجیتال در قالب‌های گوناگون فیلم و عکس، زوج‌های جوان را برای خریدن رویاهایی که به آنها ارائه می‌شود ترغیب می‌کنند؛ رویاهایی که مصرف هرچه بیشتر آنها به مثابه­ سهم­ داشتن هرچه بیشتر از کیک خوشبختی بازنمایی می‌شود.

این جامعه شناس افزود: در زمینه­ آمارهای داخلی پیرامون سهم رسانه در صنعت ازدواج ایران متاسفانه آمارهای موثق داخلی وجود ندارد، اما با توجه به پیوندهای بی­ شمار کنشگری‌های اجتماعی و فرهنگی در بستر جهان دیجیتال، آمارهای جهانی نیز می‌توانند سهمی مؤثر در آگاهی بخشی امروز و یا آینده­ جامعه­ ما داشته­ باشند. بر اساس آمارهای اعلام شده جهانی، یک چهارم زوج‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی با یکدیگر آشنا می‌شوند، ۸۰ درصدِ برنامه­ ریزی شیوه­ ازدواج خود را به صورت آنلاین و در بستر شبکه‌های اجتماعی‌ای انجام می‌دهند که پیوسته در حال ارائه­ جدید­ترین شیوه‌های کسب خوشبختی هستند.

بیژنی با بیان اینکه همچنین اکثر عروس‌ها پس از دریافت حلقه­ نامزدی خود با هدف اثبات اینکه در حال عبور از مسیر معین شده­ خوشبختی هستند آن را در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند اظهار کرد: زوج‌ها روز بزرگ و مهم ازدواج خود را که روز به روز به لحاظ تاریخی بیشتر تبدیل به «اسطوره‌ای زمانی» می‌شود، اعلام می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی گوناگون که در صدر آنها اینستاگرام و پینترست قرار دارند با بالاترین سهم از مجلات، وب‌سایت‌ها و برنامه­ ریزی‌ها در صدر جستجوی گوگل پیرامون ازدواج قرار گرفته‌اند که سالانه میلیون‌ها نفر از زوج‌های جوان برای برنامه­ ریزی ازدواج خود از آنها استفاده می‌کنند.

وی ادامه داد: اهمیت این آمارها در این است که زوج‌ها، به ویژه عروس‌ها، زمانی که در وضعیت برنامه­ ریزی هستند، زودتر از هر مرکز و منبع دیگری شروع به استفاده از این سایت‌ها و صفحات اجتماعی می‌کنند. به تدریج و با گذشت زمان، آنها وارد مرحله­ تصمیم­ گیری می‌شوند و شروع به ساخت مجموعه‌ای از تصاویر در ذهن و یا در شبکه‌های اجتماعی خود می‌کنند که شکل و شیوه­ عروسی‌شان را مشخص می‌کند.

این جامعه شناس با اشاره به اینکه در دنیای رسانه‌های اجتماعی امروزی، ما به هزاران عروسی آنلاین، از هر زاویه قابل تصوری دسترسی داریم گفت: هزاران تصویری که با رواج گفتمان رمانتیک از ازدواج و توسعه­ معانی آن به ابعاد مختلف خوشبختی، زمینه‌ای را فراهم آورده است تا به دختران و پسران جوان تاکید کنند که معنای سعادتمندی شما در اجرای دقیق تمامی این مناسک است و در صورت غفلت بدون تردید نقصی غیر قابل جبران در فرایند خوشبخت بودن شما پدید خواهد آمد.

بیژنی ادامه داد: این دیدگاه گسترده نه تنها الهام‌بخش ایده‌ها است، بلکه فشار زیادی را بر زوج‌ها وارد می‌کند تا با استانداردهای جدید زندگی کنند. انواع صفحات گوناگون مربوط به بخش‌های مختلف ازدواج وجود دارد که روزانه ایده­ آل ترین شیوه‌های ازدواج را به نمایش می‌گذارد و خوشبخت بودن را در قالب روایت‌های دیجیتال متنوع و متعدد برای دختران و پسران جوان معنا می‌کند. آنها به شما کمک می‌کنند تا چگونه بیشتر و بیشتر پول خرج کنید تا بهترین باشید و در عین حال به شما گوشزد می‌کنند که در صورت غفلت از هر کدام از این اجزاء یک گام از کمال مطلقی که ما برای شما به تصویر می‌کشیم فاصله خواهید گرفت.

وی با بیان اینکه این فاصله­ شما را از دست­یابی به خوشبختی همیشگی محروم می‌کند و تا آخرین روز زندگی هیچ دستاوردی نمی‌تواند این خلأ را برای شما پر کند گفت: در نتیجه شما ناچار هستید که از هر ظرفیت مالی ممکن و غیر ممکنی برای هرچه کامل بودن فرایند عروسی استفاده کنید. صنعت ازدواج در عصر دیجیتال مطابق با ماهیت سیطره­ هژمونیک این عصر، بر عنصر معانی بازنمایی شده در بستر روایت‌های دیجیتال استوار است، به نحوی که با تزریق معنای سعادت و خوشبختی در داستان‌های دیجیتال خود تلاش می‌کند تا جوانان را در مسیر رسیدن به مقصد ایده­ آلی که به نمایش می‌گذارد به تله­ گسترانیده­ خویش بیاندازد و از این مسیر ارتزاق و سودآوری خویش را به سر حد کمال برساند.

این جامعه شناس تصریح کرد: حیات این صنعت سرشار از ولخرجی‌های اسراف­ گونه و متظاهرانه، در گرو ارائه­­ تصویری جادویی و البته پر هزینه و پر تجمل از ازدواج است. آنها در کنار فروش رویاهایی متنوع و رمانتیک با چاشنی ترس و اضطراب قادر هستند هرگونه هزینه‌ای را به قربانیان خود تحمیل و بدین ترتیب با دستکاری در انتظارات و خواسته‌های افراد، تداوم رشد بازار خویش را فراهم کنند.

بیژنی در ادامه گفت: شاهد هستیم توسعه­ شبکه­‌های اجتماعی زمینه­­‌ای را فراهم آورده است تا در کنار توسعه­ بازاریابی­ های اقتصادی و تنوع بخشی بی‌حد و حصر مناسک ازدواج، دیوارهایی که در سال­ های گذشته میان انتظارات طبقات مختلف جامعه از مراسم عروسی وجود داشت فرو ریخته شود و آمیختگی گفتمان خوشبختی در طبقات گوناگون زمینه­ مقایسه­‌ای ناعادلانه را پدید آورد که نتیجه­‌ای جز تشدید شدن رنج و فشار بر زندگی نداشته باشد. در چنین وضعیتی اگر جوانان تنها بخواهند بر اساس توانمندی­های خود مراسم ازدواجشان را پیش ببرند، یاس و سرخوردگی­ بی­ پایان زندگی آنها را تحت تأثیر قرار می­ دهد و خاطره­ آن در ذهنشان به عنوان یک ناکامی باقی خواهد ماند.

وی افزود: از دیگر سو اگر تن به تمامی این هزینه­ ها بدهند، دشواری­های بسیاری را پس از روز عروسی باید به جان بخرند که بعضاً تا سال­ها آنها را رها نخواهد کرد. از این جهت است که آگاهی بخشی اجتماعی نسبت به بازی­های رسانه­‌ای صاحبان کسب و کار می­ تواند مردم و به خصوص جوانان را از این دام گسترانیده شده برهاند، امری که بیش از هر چیز نیازمند بسط یافتگی معنای زندگی در افکار عمومی دارد تا بتوانند با به دست آوردن دیدی فرازمانی، تاریخی و هستی­ شناسانه، معنای خوشبختی را فارغ از اسطوره سازی­ های زمانی و مناسکی از روز عروسی به دست آورند و با آرامشی هرچه بیشتر خود را از دام­های رسانه­‌ای صنعت ازدواج رها کنند.

انتهای پیام